Ўзбекистон Республикасида етиштириладиган пахтани қайта ишлаб тола ишлаб чиқариш ва сотишда бозор тамойиллари ҳамда механизмларини кенг жорий қилиш, республика пахта толаси бозорида рақобат муҳитини яратиш, пахта толаси ва пахта маҳсулотлари учун ҳисоб-китоб қилишнинг жаҳон амалиётида умумий қабул қилинган шаклларини жорий этиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 29 августдаги ПҚ-456-сонли “Пахта толасини сотиш ва унинг учун ҳисоб-китоб қилиш механизмини тартибга солиш тўғрисида”ги Қарори қабул қилинган. Мазкур қарор билан бир қатор амалга оширилиши лозим бўлган ишлар белгиланиб олинган. Жумладан;

Ҳар йилги тасдиқланадиган баланс кўрсаткичларига мувофиқ пахта толасини экспортга ва республиканинг пахта толасини қайта ишлайдиган корхоналарига (кейинги ўринларда-республика корхоналари) сотиш, Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий алоқалар, инвестициялар ва савдо вазирлигининг ташқи савдо компаниялари ҳамда Ўзбекистон Республика товар-хом ашё биржаси орқали эркин айирбошланадиган валютада амалга оширилади.

Республиканинг алоҳида ижтимоий аҳамиятга эга тармоқлари корхоналарига пахта толаси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси қарори бўйича “Пахтасаноат” ҳудудий акциядорлик бирлашмалари (ҲАБ) билан тўғридан-тўғри тузиладиган шартномалар асосида сотилиши мумкин.

Мазкур қарор билан “Пахта толасини сотиш ва ташқи савдо компанияларининг “Пахтасаноат” ҳудудий акциядорлик бирлашмалари билан ҳисоб-китоб қилиш тартиби тўғрисида” Низом тасдиқланган.

Шу билан бирга пахта чигитини етказиб бериш ва ундан фойдаланилишини назорат қилишнинг бозор механизмини такомиллаштириш, бозорда сифатсиз ёғ-мой маҳсулотлари пайдо бўлишининг олдини олиш, аҳолини белгиланган стандартларга жавоб бермайдиган озиқ-овқат ёғи истеъмол қилишдан ҳимоя қилиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2006 йил 18 сентябрдаги 199-сонли “Пахта чигитини етказиб бериш ва ундан фойдаланиш механизмини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Қарори қабул қилинган. Мазкур қарор билан амалга оширилиши лозим бўлган ишлар белгилаб қўйилган. Жумладан;

- техник чигитни ёғ-мой корхоналарининг масъул вакиллари томонидан бевосита пахта тозалаш заводларида сифати ва миқдори бўйича қабул қилиш;

- ёғ-мой заводлари ва пахта тозалаш заводлари ўртасида пахта чигити етказиб бериш ва уни қабул қилиб олиш юзасидан ҳар ойда уч томонлама солиштириш далолатномалари тузиш асосида мансабдор шахсларнинг жавобгарлигини ошириш;

- пахта тозалаш заводларидан юклаб жўнатилаётган техник ва уруғлик чигитнинг барча туркумларини уларнинг миқдор ва сифат жиҳатидан ҳисобга олинишига кўмаклашувчи сертификатланишини таъминлаш;

- барча пахта тозалаш корхоналарининг технологик жараёнида қайта ишланган пахта чигити ҳажмини ҳисобга олишнинг электрон воситалари фаолият кўрсатиши;

2006 йил пахта хом ашёси ҳосилидан бошлаб:

- мулкчилик шаклларидан қатъи назар, прессли ёғ-мой заводларига пахтанинг техник чигитини бериш тўхтатиш;

- техник чигит Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги томонидан ҳар йили тасдиқланадиган ёғ-мой заводлари ва пахта тозалаш заводларининг жойлашиши асосида, фақат ёғнинг нормативига мувофиқ чиқишини таъминлаётган ёғ-экстракция корхоналарига ажратиш;

- пахта тозалаш заводларидан ёғ-мой заводларига техник чигит қатъий шартнома асосида 100 фоиз ҳақини олдиндан тўлаш шарти билан етказиб бериш;

- техник чигитни вилоятлараро тақсимлаш фақат Вазирлар Маҳкамасинингрухсати билан амалга ошириш;

- уй шароитларида ва экстракция бўлимларига эга бўлмаган кичик цехларда пахта чигитини қайта ишлаш ва пахта ёғи ишлаб чиқариш амалдаги қонун ҳужжатларини бузиш ҳисобланади ҳамда пахта чигитини қайта ишлаш билан ноқонуний шуғулланаётган шахсларга нисбатан белгиланган тартибда қаттиқ жазо чоралари, ҳатто жиноий жавобгарлик чоралари кўриш.

- Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва туманлар ҳокимликларига пахтанинг техник чигитини тақсимлаш билан шуғулланиш қатъиян тақиқланган.

Мазкур қарор билан “Пахта тозалаш ва ёғ-мой корхоналарида пахта чигитини ишлаб чиқариш, ҳаракати, сақлаш ҳамда қайта ишлашда дастлабки ҳисобга олишни ташкил этиш тартиби тўғрисида”ги Низоми ишлаб чиқилган.

Тизимдаги корхоналар томонидан олинадиган пахта момиғини сотиш бўйича ҳам Ҳукуматнинг тегишли қарори асосида амалга оширилади.  

Маҳсулотларни сотишнинг бозор принциплари ва механизмларини кенг жорий этиш, марказлаштирилган тақсимлаш тизимини тугатиш, мулкчилик шаклларидан қатъий назар, барча хўжалик юритувчи субъектларнинг моддий-техника ресурслари олиши учун тенг шарт-шароитлар яратиш, бозор нархлари шакллантирилиши механизмини такомиллаштириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг 2004 йил 5 февралдаги 57-сонли “Маҳсулотлар, хом ашё ва материалларнинг юқори ликвидли турларини сотишнинг бозор механизмларини жорий этишни давом эттириш тўғрисида”ги Қарори ишлаб чиқилган. Ушбу қарорнинг 2-илова билан яъни Махсус белгиланадиган тартиб бўйича сотиладиган моддий-техника ресурсларининг стратегик турлари рўйхати тасдиқланган. Жумладан пахта момиғи (линти) киритилган. Шу билан бирга мазкур қарорнинг 3-иловаси билан “Моддий-техника ресурслари стратегик турларини сотишнинг махсус тартиби тўғрисида”ги Низоми ишлаб чиқилиб, Низомнинг 7-бўлимида пахта момиғи (линти)ни сотиш тартиби қўйидагича белгиланган;

- пахта линти экспортга ташқи савдо компаниялари томонидан балансларда назарда тутилган ҳажмларда сотилади.

- пахта линти Кўрлар жамияти корхоналарига, Ички ишлар вазирлигининг жазони ижро этиш бош бошқармасига, Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг «Давлат белгиси» давлат-ишлаб чиқариш бирлашмасига балансларда назарда тутилган ҳажмларга мувофиқ, ҳақи камида 30% миқдорида олдиндан тўланган ва етказиб берилгандан кейин 60 кун мобайнида тўлиқ тўланган ҳолда прейскурант нархлардан 5% ортиқ бўлган нархлар бўйича сотилади.

- пахта линти республика истеъмолчиларига Ўзбекистон республика товар-хом ашё биржаси орқали кимошди савдолари орқали миллий валютага сотилади. Кимошди савдоларида пахта линтининг бошланғич нархи прейскурант нархдан паст бўлмаган даражада белгиланади.

- пахта линти республика корхоналарига ҳам тўғридан-тўғри шартномалар, ҳам кимошди савдоси натижалари бўйича камида 30 фоизи миқдорида олдиндан ҳақини тўлаш ва етказиб берилгандан кейин 60 кун мобайнида тўлиқ ҳақ тўлаш шарти билан сотилади.

Пахта толаси

Пахта момиғи

Пахта техник чигити

Пахта уруғлик чигити